Çölyak hastalığı genetik yatkınlığı olan kişilerde arpa, buğday,tahıl ve çavdarda (ekmek, makarna, çorba, bira, salata sosu..) bulunan gluten isimli proteine karşı gerçekleşen bir duyarlılık sonucu oluşan bir hastalıktır. Hatta dudak kremi, sabun ve diş macunları gibi günlük kullanılan ürünlerde de gluten vardır.
Gluten yiyecekleri birbirine bağlayarak bunların şeklini korumasına yardımcı olur. Bir çeşit tutkal gibi. Glu (glutinium) Latincede tutkal, yapıştırıcı anlamına gelir.
Her 300 çocuktan 1’inde görülebilir. Belirti vermeyen çocuklar olduğu düşünüldüğünde bu oranın daha fazla olduğu tahmin edilmektedir.
Diğer bağışıklık sistemi hastalıklarıyla birliktelik gösterebilmektedir. Günümüzde yaşam boyu süren hastalıkların en sık karşılaşılanlarından biri olarak kabul edilmekte ve çok çeşitli klinik belirtilerle her yaşta görülebileceği bilinmekte.
Çölyak Hastalığının Belirtileri
Çölyak belirtileri olarak kronik ishal, karın şişliği, kusma, karın ağrısı gibi mide bağırsak sistemi bulguları yanında büyüme ve gelişmede gerilik görülebilir. Bazı olgularda ergenlik döneminin gecikmesi, osteoporoz, tiroid, demir tedavisine yanıt vermeyen demir eksikliği anemisi, genişlemiş alın ve diş yapılarında bozukluklar gibi diğer sistemlere ait bozukluklar da izlenebilmektedir.
Çölyak hastalığı bulunan kişilerde sonradan tip 1 Diyabet hastalığı gelişebileceği gibi, tip 1 Diyabet hastalarında da sonradan Çölyak hastalığı gelişebilmektedir.(1)
Çölyak Hastalığının Ağız ve Diş Sağlığına Etkileri
Bazı durumlarda Çölyak hastalığı bir bulgu vermeden seyredebilir. Kusma sık rastlanan bir bulgudur. Tekrarlayan kusmalar sonucu mide asidi ağız içerisinde yoğun olarak bulunur. Bu asit dişlerde, özellikle mine dokusunda ileri düzeylerde aşınmalara neden olabilir.
Yapılan araştırmalarda Çölyak hastalığına sahip çocuklarda büyük oranda dişlerde bazı yapı bozuklukları gözlenmektedir.(2)
Erken dönemde teşhis edilen Çölyak hastalığı varlığında ağız, diş ve diş eti sağlığı açısından koruyucu önlemlerin alınması ve devam ettirilmesi çok önemlidir.
Örneğin dişler üzerindeki mine tabakasının bozulması ve incelmesine bağlı olarak tebeşirimsi beyazlıklar, sararmalar ve kahverengi renk değişimleri izlenebilir. Bu bozukluklar dişlerde sıcak ve soğuk hassasiyetlerini artırır. Diş ağrılarında artış olabilir. Ayrıca çürük oluşumunu da tetikleyebilir. Bu da özellikle çocuklarda beslenme bozukluklarına neden olacaktır.
Tabi ki dişlerde görülen bu tip bozuklukların pek çok nedeni olabilir. Ancak bir neden olarak Çölyak hastalığı da akla gelmelidir.
Ağız içinde tekrarlayan aftlar, dilin pütürtülü yapısının kaybolup düzleşerek renginin kırmızılaşması ve ağız kuruluğu gibi durumlar pek çok hastalığın habercisi olabileceği gibi Çölyak hastalığında da görülebilir.
Öneriler
Özellikle çocuk diş hekimleri ve pediatristler, çocuk hastalarda çölyak hastalığının erken tanısının konulmasında önemli role sahiptirler. Ancak, sağlık çalışanlarının çölyak hastalığına farkındalık düzeylerinin düşük olması, teşhis ve tedavinin gecikmesine neden olabilmektedir.
Çölyak hastalığına özgü ağız bulgularının tanımlanması ve bilinmesi, diş hekimlerinin hastalarda çölyak hastalığı olabileceği konusunda şüphelenmesinde ve ardından tanıyı doğrulama konusunda spesifik testlerin yapılabilmesi için hastayı ilgili hekime yönlendirebilmesinde oldukça önemlidir.
Çölyak hastalığı tanısı olan hastalarda, yüksek çürük riski olabilmesinden dolayı koruyucu uygulamaları (profesyonel ağız hijyeni eğitimi) yanı sıra flor uygulamalarına da ağırlık verilmelidir. Bu konu ile ilgili olarak ‘BEBEK VE ÇOCUKLARDA AĞIZ SAĞLIĞI’ ve ‘DİŞ HEKİMLİĞİNDE FLOR KULLANIMI’ konulu yazılarımı okuyabilirsiniz.
Sonuç
Çölyak hastalığı dünyada giderek artan sıklıkta görülmektedir. (3) Ülkemiz insanının beslenme alışkanlıkları arasında gluten içeren buğday ürünleri önemli bir yer tutar. Çölyak hastalığı glutene karşı gelişen toksik ve immunulojik bir reaksiyon olduğundan, bu hastalık ülkemizde de görülmektedir. Dişlerdeki yapı bozuklukları, aft benzeri ağız içi yaralar ağız sağlığı açısından sorun yaratabildiği için diş hekimliğinde de önemli bir yere sahiptir.
Sağlıklı günler dileklerimle..
Diş Hekimi Tuncay Akdoğanlı
Kaynaklar
- Fasano A, Berti I, Gerarduzzi T, Not T, Colletti RB, Drago S, et al: Prevalance of celiac disease in at risk and non risk groups in the United States: a large multicenter study. Arch Intern Med 163: 286, 2003
- Mariani P.,Mazilli MC, Margutti GF, Ferrante E, Baromico M. Coeliac Disease, Enamel Defects and HLA Typing. Acta Paediatr 83: 1272-1275, 1994.
- Kang JY, Kang AH, Green A, Gwee KA, Ho KY. Systematic review: worldwide variation in the frequency of celiac disease and changes over time. Aliment Pharmacol Ther 2013 Jun 18
