Ağız bakımı temeli bakteriyel plak kontrolüdür. Bakteriyel plak, mikrobiyal dental plak veya diş kiri diye adlandırılan püremsi, açık sarı renkli eklenti dişlerimizde oluşan çürüklerin, diş eti iltihaplarının ve diş taşı oluşumunun en temel nedenidir. Bu eklenti mutlaka ağız içinden uzaklaştırılmalıdır. Bu da ancak etkin ve sürekliliği sağlanan bir bakım ile elde edilir. Öncelikle mekanik temizlemeye dayanır. Kimyasal plak kontrolü (diş macunları ve gargaralar) ise ancak mekanik temizlik ile beraber uygulandığında faydalı olmaktadır.
AĞIZ BAKIMI ve MEKANİK PLAK KONTROLÜ
Ağız ve diş sağlığımız için kullanılması tavsiye edilen materyaller;
1-Diş fırçası veya elektrikli fırçalar
2-Diş ipi
3-Ara yüz fırçası
4-Dil fırçası
5-Ağız duşlarıdır.
Diş bakımı için yapılması gerekenler arasında ve bakteriyel plak kontrolünde diş fırçaları, diş ipi ve ara yüz fırçaları en sık kullanılan materyallerdir.
DİŞ FIRÇALARI
Küçük başlı, kalın saplı fırçalar çocuklar için tercih edilmelidir.
Parmak fırçalar, yeni doğanın ağız temizliği için önerilmektedir.
Diş fırçalama ağız sağlığımızın en önemli kısmını oluşturmaktadır.
Fırçalama sayesinde dişlerimizin toplam yüzey alanlarının 2/3’ünü temizlemiş oluruz.
Hastanın ağız yapısı, ve el becerisi önerilecek diş fırçasının tipini belirlemek açısından önemlidir. Fırça ve fırça ucunun büyüklüğü kişiden kişiye ve yaşa göre belirlenmelidir. Diş fırçası kıl demetlerinin sertliğine göre yumuşak, orta ve sert olmak üzere üç çeşittir.
İyi bir fırçanın iki temel özelliği vardır:
1. Soft (yumuşak) veya orta sertlikte kıllara sahip olması
2. Fırça uç kısmının arkadaki dişlere ulaşabilecek kadar küçük olması.
Genel olarak el becerisi normal olan kişilere manüel fırçalar, el becerisi zayıf olan bireyler, çocuk hastalar, zihinsel ve bedensel engelli bireylere elektrikli fırçalar tavsiye edilir.
Diş aşınmaları ileri düzeyde olan kişilerde yumuşak kıllı fırçalar,
Çürük yatkınlığı yüksek olan hastalara orta sertlikte veya elektrikli fırçalar,
Diş eti hastalığı olan bireylere yumuşak ya da orta sertlikte fırçalar,
Ortodontik tedavi gören hastalara braketleri çevreleyen oluklu fırçalar ve elektrikli fırçalar,
Hareketli protez kullanan hastalar için kalın protez fırçaları önerilir.
Küçük çene yapısına sahip veya bulantı refleksi olan bireylerin çocuk fırçası kullanması bir çözüm yolu olabilir.
Diş fırçaları kılları yana doğru ayrıldığı zaman (yaklaşık 6 aylık kullanımdan sonra) mutlaka değiştirilmelidir.
Sert ve aşırı fırçalama alışkanlığı dişlerde aşınmalara, diş hassasiyetlerine ve diş eti çekilmelerine neden olabilir.
Diş macununu diş fırçasına uygularken; leblebi tanesi kadar fırçanın ortasına sürülmesi, ve diş macununun fırçanın kılları arasına itilmesi özellikle önerilir.
ELEKTRİKLİ DİŞ FIRÇALARI
Son yıllarda yaygınlaşan elektrikli diş fırçaları ortopedik özürlü veya zihinsel problemli kişilerde kullanım kolaylığı sunmaktadır.
Günümüzde üretilen elektrikli diş fırçaları ileri geri ve dairesel hareketleri nedeniyle diş yüzeyinde oldukça fazla bölgeye ulaşma imkanı sağlar.
Yapılan çalışmalar, dişlerin ara bölgelerdeki temizlik oranının el ile kullanılan fırçaya göre daha fazla olduğunu ortaya koymuştur.
Elektrikli diş fırçalarının etkin ve doğru kullanımı bakteriyel plak oluşumunu engellemekte başarılı sonuçlar vermektedir.
Özellikle ortodontik tedavi gören kişilerde plak temizleme etkinliği açısından daha etkili olduğu . bilinmektedir
Elektrikli diş fırçasının kullanımı manüel diş fırça kullanımından farklıdır. Elektrikli fırça sadece diş ve diş eti dokularına 45 derecelik açı ile temas ettirilmeli fazla kuvvet uygulanmamalıdır.
Elektrikli diş fırçalarının fırça kısmı değiştirilebileceği için birden fazla kişi tarafından kullanılabilmesi bir avantajdır.
Çocuklarda diş fırçalama ve ağız bakımı ne zaman başlamalıdır?
Bebek 6–8 aylıkken, (yani ilk dişler ağızda göründüğünde) temizleme işlemi başlayabilir. Bebeklik döneminde ve çürük riski düşük çocuklarda, yutma riski açısından 2 yaşına kadar diş macunu kullanımı önerilmez.
Diş macunu kullanımına 2 yaşından sonra başlanmalıdır.
Mercimek tanesi büyüklüğünde macun fırçalama için yeterli olacaktır.
Sabah kahvaltısı sonrası ve gece yatmadan önce dişleri temiz bir tülbent ya da gazlı bezi ıslatarak silmek, bebekler için üretilmiş yumuşak diş fırçaları ya da parmağa geçirilerek uygulanan fırçalar yardımıyla macun olmadan temizlemek yerinde olacaktır.
Okul öncesi çocuklarda süt dişlerini fırçalama için bir teknik uygulatmak oldukça zordur. Bu yaşlarda önemli olan, çocuğa diş fırçalama alışkanlığını kazandırmak olmalıdır.
Çocuklar diş fırçalarken çoğu zaman dişlerin görünen ya da kolay ulaşılan yüzlerini fırçalar. Oysa çürüklerin önlenmesi için dişlerin ara yüzleri ve çiğneyici yüzeylerini çok daha iyi temizlemek gerekir. Bu nedenle fırçalama ve ağız bakımı esnasında anne-babanın kontrolü gerekmektedir. Bu ağız sağlığı eğitimi açısından ilk basamaktır.
Diş fırçalama yöntemi nasıl olmalıdır?
Ağız ve diş sağlığı için olmazsa olmaz fırçalama diş etinden dişe doğru, süpürge ile süpürür tarzda yapılmalıdır.
Diş fırçası avuç içi ile değil, kalem tutar gibi parmaklarımızla tutulmalıdır.
Diş etinden dişe doğru kuralı diş etinin olduğu bütün ağız bölgelerinde geçerlidir. Amaç dişteki artıkları diş etinin içine sokmadan, diş eti çekilmelerine neden olmadan dişlerin iç ve dış yüzeylerinin temizlenmesidir.
Dikkat edilmesi gereken nokta üst çene için tek yönlü hareketin yukarıdan aşağıya yapıldığı, alt çenede ise tek yönlü hareketin aşağıdan yukarıya yapıldığıdır. Yani hep kırmızıdan beyaza.
Sadece alt ve üst azı dişlerin çiğneyici yüzeylerindeki oluk bölgelerinde bu kural geçerli değildir ve fırçalama bu bölgelerde ileri-geri yapılır, çünkü burada korumamız gereken bir diş eti yoktur.
Fırçalama her dişe 3-4 darbe gelecek şekilde tamamlanır. Arka bölgedeki dişler temizlenirken ve özellikle de 20 yaş dişler bölgesinde ağzın biraz kapatılması yanak kasının gevşemesine ve dolayısıyla fırçanın o dişlere daha iyi temas etmesini sağlayacaktır.
Bu işlemler, alışkanlık edinmiş bir bireyde, ortalama 2 dakika zaman alır ve sabah uyandıktan hemen sonra ve akşam uyumadan hemen önce mutlaka tekrarlanması gerekir.
DİŞ İPİ
Diş fırçası ve macunu ile dişlerin her yüzeyine ulaşmak mümkün değildir. Özellikle dişlerin birbirine temas ettikleri ara bölgeleri diş fırçaları ile tam olarak temizlenemez. Bu bölgeleri temizleyebilmek için yardımcı temizleme materyalleri kullanılmalıdır. Diş ipleri bunlar arasında en sık kullanılan malzemedir.
Köprü restorasyonların gövde altları için de özel diş ipleri üretilmiştir. Bu ürünler ağız bakımında önemli rol oynamaktadır.
Dolgu ve porselen kaplama kuron dişlerin ara yüzleri de özellikle diş ipi kullanılarak mutlaka temizlenmelidir. Bu tür ortamlarda yiyecek birikimi ve diş taşı oluşumu artmakta, dolgu ve kuron altı çürüklerine ve diş eti rahatsızlıklarına sıkça yol açabilmektedir.
Diş ipleri ile ağız bakımı her iki elin başparmakları veya işaret parmakları arasında gergin tutularak dişlerin arasına girilip, komşu her iki dişin ara yüzeylerinin ayrı, ayrı temizlenmesi esasına dayanır.
Köprü gövdelerinde ise gövde altına girebilecek şekilde üretilmiş iplerle gövdenin altı temizlenebilir. Diş ipi kullanırken dişeti tahriş olabileceği için doğru kullanım şekli hastaya mutlaka anlatılmalıdır.
Diş ipi kullanırken nelere dikkat edilmelidir?
Diş ipi 15-20 cm kesilerek işaret ve başparmaklar yardımı ile olabildiğince kısa tutularak (kontrollü olmak için) bütün diş aralarına teker teker yerleştirilir. Unutulmaması gereken nokta dişlerimizin arasını değil, dişlerimizin ara yüzeylerini temizlememizin gerektiğidir. Bundan dolayı dişler arasına diş ipi yerleştirildikten sonra, önce bir dişe, sonra da diğer dişe yapıştırılarak nazik ileri geri sürünmesel hareketler ile dişlerin ara yüzeylerinin temizliği yapılır.
Diş ipi kullanımı günde bir kez yapılmalıdır.
Kron-köprü protezleri ve sabit ortodontik apareyler kullanan kişiler normal diş ipleri yerine, superfloss dis iplerini kullanmalidirlar.
Superfloss diş ipinin ucu misina gibi serttir, böylece ortodontik tellerin ve uygun bir teknikle dizayn edilmiş köprülerin altından kolaylıkla geçebilmektedir.
ARA YÜZ FIRÇASI
Ara yüz fırçaları, özel açılandırılmış fırça sapı ve değiştirilebilir fırça başlıkları sayesinde, diş aralarındaki geniş boşlukları, ortodontik tedavi gören hastaların kullandığı diş tellerini ve köprü restorasyonların gövde altlarını etkili bir şekilde temizleyen özel yapıdaki ağız bakımı fırçalarıdır.
İleri düzeyde diş eti iltihaplanmaları sonucunda oluşan diş eti çekilmelerinde dişler arasında boşluklar oluşabilmektedir. Bu kişilerin ağız hijyeni sağlamalarında ara yüz fırçaları özellikle tavsiye edilmektedir.
Ayrıca sağlıklı bireylerin büyük azı dişi bölgelerindeki dişler arasındaki içbükey alanlarda ara yüz fırçaları bakteri plağını etkili ve güvenli bir şekilde temizleyebilir.
DİL FIRÇALARI
Ağız ve diş sağlığı bir bütün olarak düşünüldüğünde ağız bakımı için dil de temizlenmesi gereken bir organdır. Yapılan araştırmalar sonucunda ağız kokusunun en önemli nedenlerinden birinin dil olduğu ortaya çıkmıştır.
Dilin bir halıyı andıran mevcut yüzey yapısı ve oradaki oluşumların mikroorganizmaların yerleşmesi ve çoğalması için uygun zemin teşkil ettiği bilinmektedir. Dilin anatomik yapısı kokuyu meydana getiren sülfür bileşikleri için uygun bir yerleşim yeridir. Bu sebeplerle dilin temizlenmesi, ağız kokusunun giderilmesi ve mikroorganizmaların sayılarını azaltarak ağız içi enfeksiyonlarının önlenmesi veya azaltılması açısından oldukça önemlidir.
Her diş fırçalamasından sonra dilinde uygun dil sıyırıcıları veya dil fırçalarıyla temizlenmesi özellikle ağız kokusundan şikâyet eden hastalara önerilebilir. Dil fırçalarının kullanımı dilin üst yüzeyinin geriden başlanarak öne doğru fırçalanması şeklindedir.
Dilin pürtüklü üst yüzeyi ayrı bir dil temizleyicisi ile veya -eğer varsa- fırçamızın arkasındaki dil temizleyicisi ile bastırmadan, içten- dışa 5-6 kez fırçalanır. Dil temizleme ile içi sıvı dolu kesecik şeklindeki tat almamızı sağlayan tat cisimciklerinin sıkıştırılarak bakterileri de içeren sıvının dışarı çıkması sağlanır.
Dilini temizleyen kişilerde ağız kaynaklı ağız kokusunun % 70 oranında kaybolduğu kaydedilmiştir.
Ağız ve diş sağlığında hedef tüm dişlere ve diş etlerine ulaşabilmek yumuşak dokunun hijyenini sağlayabilmektir.
Fırçalama, ağız gargarası ve diğer ağız bakım ürünlerinin yanında daha etkin temizlik yapabilmek için geliştirilen ağız duşları şiddeti ayarlanmış basınçlı suyu püskürtme esasına dayanmaktadır.
Dişler arası ulaşılamayan bölgelerde, yapılan restorasyonların altında biriken artıkların basınçlı su ile temizlenmesi diş hekimliği kliniğinde de uygulanan yöntemdir.
Ağız duşu yapmayı sağlayan basınç ayarlı ağız duşu makinelerinin içine plak kontrolü sağlayan suların (ağız gargaraları) eklenmesi de mümkündür.
Elektrikli diş fırçalarının bir kısmı aynı zamanda ek bir aparat ile ağız duşu yapmaya olanak tanımaktadırlar. Ağız duşlarında dikkat edilmesi gereken basıncın iyi ayarlanması ve dişeti ceplerinin içine doğru basınçlı suyun yönlendirilmemesidir.
KİMYASAL PLAK KONTROLÜ (AĞIZ GARGARALARI)
Ağız-diş sağlığının devamlılığı ve ağız bakımı için mekanik temizlik esastır. Gargaralar ancak mekanik temizlik ile birlikte uygulandıkları zaman yarar sağlamaktadırlar.
Ağız bakımı için yapılması gerekenler arasında fırça, diş ipi ve ara yüz fırçaları ile yaptığımız mekanik temizliğe ek olarak ağız gargaraları da kullanılabilir. Günlük gargaralarla her fırçalamadan sonra 2 dk. ağız çalkalanır. Günlük gargaralar piyasada eczane ve marketlerde reçetesiz satılan ve florür içeren gargaralar veya ağız çalkalama sularıdır (ağız bakım suları). Antibakteriyel gargaralar ancak diş hekimi tavsiyesi ile kullanılmalıdır.
Yemeklerden sonra florid içeren gargaralar veya ılık su ile 2-3 defa gargara yapmak, büyük yemek artıklarını uzaklaştıracağından yararlıdır.
Diş hekimliğinde ağız gargaraları koruyucu, tedavi edici ve profesyonel uygulamalara yardımcı olmak üzere kullanılır. Ağız gargaraları, içeriklerine göre değerlendirilerek bireysel gereksinimler doğrultusunda hastalara tavsiye edilebilir.
Ayrıca bazı durumlarda yeterli ağız bakımının sağlanması için ağızda bulunan diş taşlarının diş hekimince temizlenmesi özellikle diş ipinin daha etkin kullanımını artıracaktır.
Ağız bakımı konusunda “ENGELLİ BİREYLERDE AĞIZ BAKIMI” , “YAŞLILIKTA AĞIZ BAKIMI” , BEBEK VE ÇOCUKLARDA AĞIZ VE DİŞ SAĞLIĞI” konulu yazılarımı okumanızı öneririm.
Sağlıklı günler dileğimle..
